Genel tabiri ile kireçlenme, vücudumuzdaki herhangi bir eklemin kıkırdağının çeşitli sebeplerden dolayı yapısının bozulması ve buna bağlı olarak zaman içerisinde eklemde şişme, hareket ile ağrı ve hareket kısıtlılığı gibi şikâyetlere sebep olan bir hastalıktır. Tıbbi olarak bu hastalık osteoartirit olarak tanımlanmaktadır. Kireçlenmenin birçok sebebi olmak ile birlikte en sık sebep yaşlanmadır. Yaş ile birlikte vücutta meydana gelen değişimler içerisinde en belirgin olanlardan birisi eklemlerde zaman zaman oluşan ağrılardır. Özellikle diz ekleminde görülen bu durum hastalığın ilerlemesi ile yaşam kalitesini önemli ölçüde bozabilmektedir.
Eklem ve Kıkırdak
Kıkırdaklarımız eklem hareketinin rahatlıkla sağlanabilmesi için eklem yüzeyini sararak düz ve pürüzsüz bir yüzey oluşturmaktadırlar. Kıkırdakların yapısının bozularak zaman içerisinde yırtılması veya eklem yüzeyinden yok olmasıyla artık kemikler birbirine sürtmeye başlar ve bu durum da hareketin kısıtlanmasına, eklemin şişmesine ve ağrı oluşmasına sebep olmaktadır. Kıkırdak dokusu, yapısında vücuttaki diğer dokular gibi yoğun kan damarları barındırmaz. Bu nedenle zarar gördüğünde iyileşme potansiyeli vücudun diğer dokularından daha zayıftır.
Osteoartirit sebepleri
En önemli sebep yaşın ilerlemesi olması ile beraber eklemleri etkileyen diğer hastalıklarda kıkırdak yapısını bozabilmektedir. Eklem içine kadar ilerleyen kırıklar, eklem kıkırdağının yapısını bozan hastalıklar (Romatoid artirit, septik artirit vb.), aşırı kilo, eklemi uzun süre zorlayan iş veya aktivite gibi sebepler de zaman içerisinde eklemlerde kireçlenmeye sebep olabilmektedir.
Osteoartiritte oluşan şikâyetler
En sık şikâyet eklemde meydana gelen ağrıdır. Bu ağrı genellikle yürüyüş, merdiven inip çıkma, eklemi zorlayıcı hareketler ile artmaktadır. Ağrı dışında eklemde zamanla gelişen hareket kısıtlılığı, ara ara şişme ve ısı artışı gibi şikâyetler oluşabilmektedir.
Osteoartiritin evreleri
Genel olarak hastalığın ilerleyişi 5 evreden oluşmaktadır. Evre 0’da ağrı olmamak ile birlikte eklem hareketleri normaldir. Evre 4 ise eklem kıkırdağının tamamen ortadan kalktığı, kıkırdak altında yer alan kemik dokunun ortaya çıkarak kemiklerin hareket ile birbirine sürttüğü evredir. Evre 4’te hareket ile çok ciddi ağrılar oluşur. Gece ağrılar ile hasta uyanabilir. Hareket kısıtlılığı hat safhadadır ve hayat kalitesini ciddi ölçüde düşmüştür. Evre1, 2 ve 3’te zaman içerisinde giderek artan ağrılar görülür. Hastalığın ilerlemesi kişiden kişiye göre değişebilmektedir. Aşırı kilolu ve eklemleri zorlayıcı işler ile uğraşanlarda daha hızlı bir ilerleme görülürken, zayıf kişilerde nispeten daha yavaş bir seyir görülebilmektedir.
Osteoartirit tanısı nasıl konur?
Hikâye ve fizik muayene ile kireçlenmenin muhtemel sebebi sorgulanarak etkilenen eklemin durumu değerlendirilir. Eklem hareketlerinin ne derecede bozulduğu, eklemde şişlik olup olmadığı, eklemin diğer hastalıkları açısından değerlendirme doktor tarafından yapılan muayene ile belirlenir. Eklemin yapısını bozabilecek vücudun diğer hastalıkları ile ilgili şüphe olması durumunda kan tahlilleri istenebilir. Görüntüleme için genellikle direk eklem grafisi tanının konulmasında yeterli olabilmektedir. Erken evre kireçlenme veya ek başka hastalıklar olduğu durumlarda MR görüntüleme de kullanılmaktadır.
Osteoartirit tedavisi
Kireçlenme tedavisinde tıp literatüründe kabul görmüş tedavi protokolü şu basamaklardan oluşmaktadır;
- Kilolu hastalar için kilo verme
- Eklem hareketlerinin geri kazanımı açısından eklem germe ve kas kuvvetlendirme egzersizleri
- Ağrı kesici ilaç tedavisi, eklem kıkırdak yapısını destekleyici gıda takviyeleri
- Eklem içi ağrı kesici tedaviler (PRP, Kollajen, Hyaluronik asit)
- İleri evre kireçlenme için operasyon (Artroskopi, Eklem protezi)
Erken dönem kireçlenme tedavisinde fizik tedavi yöntemleri etkili olmak ile birlikte genel olarak belirgin şikâyetleri olan hastalar için ağızdan alınan ağrı kesiciler ve eklem içi enjeksiyonlar etkili bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi yöntemlerinden uzun süreli fayda görmeyen ve çekilen filmlerde ileri derecede kireçlenmesi olan hastalar için cerrahi tedavi hayat kalitesinin geri kazanılması adına en önemli tedavi seçeneğidir.
Kök Hücre Nakli
Son dönemlerde giderek popülerleşen kök hücre naklinde vücudumuzda hali hazırda bulunan kök hücreler özel işlemlere tabi tutularak toplanıyor ve eklem içine enjekte ediierek kıkırdak yapının desteklenmesi ve rejenerasyona katkıda bulunması işlemidir. Bu işlem anestezi altında yağ dokudan veya kemik iliğinden alınan kök hücreler kullanılarak yapılmaktadır. Zarar görmüş ve zedelenmiş olan eklem kıkırdak dokusunun yenilendiği ve hastanın eklem ağrılarının gerilediğini belirten bilimsel çalışmalar halen devam etmektedir.
Cerrahi tedavi seçenekleri
Erken evre kıkırdak bozukluğu olan özellikle menisküs yırtıklarının eşlik ettiği genç yaş hastalarda artroskopik operasyonların etkinliği fazladır. Ancak ileri derecede kireçlenmesi ve ciddi düzeyde şikâyetleri olan hastalar için artroskopi etkinliği düşük bir cerrahi seçenektir. Eklem kıkırdak yapısı ileri derece bozulmuş bacaklarda özellikle şekil bozukluklarına sebep olacak kadar ileri düzeyde kireçlenmesi olan hastalar için eklem protez ameliyatlarının etkinliği oldukça yüksektir.
Son yıllarda hızlanarak artan teknolojik gelişmeler ile birlikte eklem protezleri ve implantlarında da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Eklem protez ameliyatı (artroplasti) yani doğal eklem yüzeyinin yapay eklem yüzeyleri ile cerrahi olarak değiştirilmesi operasyonu ortopedi dalında son derece başarılı bir şekilde uygulanan operasyonlardır.
Operasyon öncesi hasta ayrıntılı olarak tetkik edilir. Anestezi hazırlığı ayrıntılı olarak yapılır. Enfeksiyon varlığı açısından ayrıntılı tetkikler uygulanarak her aşamada hastaya bilgilendirme yapılır. Operasyon yaklaşık 1.5 saat sürmektedir. Eklem yüzeyleri değiştirildikten sonra yara kapatılarak cerrahi bölgede kanama ve kan birikimi olmaması için dren dediğimiz aparatlar cerrahi sahaya operasyon sonunda yerleştirilir ve 1 gün boyunca burada tutulur. Hasta operasyondan sonra eklem hareketlerine hemen başlanarak yürümeye hazır hale gelmesi sağlanır. En geç 24 saat sonra hastanın yürüme aparatları ile yürümesi sağlanır. Ameliyat sonrası yaklaşık 3 gün hastanede takip edilen hasta öneriler ile taburcu edilir. Hastaneden ayrılmadan hasta ve hasta yakınlarına bundan sonraki dönem ile ilgili ayrıntılı bilgi verilir. Hastanın egzersiz programı, yürüme protokolü, evde devam edilecek medikal tedavileri gibi ayrıntılı bilgilendirmeler yapılır. Yara bakımı ve pansumanlar için kontrol randevusu verilir. Hasta normal hayatına dönüp günlük yaşamını kimseye bağımlı olmadan sorunsuz bir şekilde geçirene kadar hasta takip edilir.